Dwór szlachecki większości z nas kojarzy się z budynkiem murowanym z zadaszonym wejściem wspartym na klasycznych kolumnach. Takie dworki szlacheckie pojawiły się jednak w Polsce dopiero z końcem XVIII wieku, a przez poprzednie kilkaset lat polski dwór szlachecki wyglądał nieco inaczej. Zobaczmy, jak polskie dwory szlacheckie zmieniały się na przestrzeni wieków i co z nich pozostało do czasów współczesnych.
Polski dwór szlachecki – z czego budowano?
Dwory szlacheckie, które przetrwały do naszych czasów to w większości budynki murowane, stąd nasze wyobrażenie, że polska szlachta budowała z cegły. Prawda jest jednak zupełnie inna, gdyż przez wieki do budowy szlacheckich dworów wykorzystywano drewno. Był to materiał łatwo dostępny, trwały i uznawany za bardzo zdrowy. Do tego stopnia, że nawet w czasach, gdy w miastach coraz chętniej używano cegły bojąc się pożarów, na wsiach nadal budowano dwory szlacheckie z drewna. Uznawano je za zdrowsze i bardziej przyjazne dla człowieka od cegły.
Do budowy najczęściej używano drewna sosnowego, ale zdarzało się również budować z jodły i modrzewia. Wykonywano z niego nie tylko ściany, ale również pokrycia dachowe, gdyż dwory szlacheckie w większości były kryte gontem. Jedynie letnie rezydencje szlacheckie kryte były słomą, podobnie jak chaty chłopskie. Niezależnie jednak od pokrycia, dachy były najczęściej dwuspadowe i strome, ze względu na bardzo śnieżne zimy, które w tamtym okresie dominowały w Polsce.
Polskie dwory miały niewielkie okna, co wynikało zarówno z wysokich cen szkła, jak i z problemów z dobrym uszczelnieniem otworów. Przez okna zawsze uciekało sporo ciepła, dlatego ograniczano ich wielkość do minimum.
Układ wnętrza dworów szlacheckich
Wnętrze dworu szlacheckiego było podzielone na kilka części. Tuż za drzwiami znajdowała się sień, która pełniła zarówno funkcję przedpokoju, jak i składziku oraz miejsca do wykonywania niektórych czynności gospodarskich. Za sienią znajdowała się izba, w której centralne miejsce zajmował piec, służący zarówno do gotowania, jak i podgrzewania wody do prania czy mycia. Było to najcieplejsze miejsce w domu. Do sieni i izby przylegały komory czyli małe pomieszczenia bez własnego ogrzewania i często też bez okien. W bardziej zamożnych domach była jeszcze komnata czyli pomieszczenie z kominkiem, które służyło jako główna sypialnia właścicieli.
Liczba izb i komnat była zależna od potrzeb i zamożności rodziny. W najprostszym dworku były 4 pomieszczenia, a w większych dworach mogło być nawet 8 czy 10 pomieszczeń. Bardzo często były one dobudowywane w razie potrzeby, co nie pozostawało bez wpływu na zewnętrzny wygląd budynku.
Polski dworek szlachecki – wyposażenie
Wyposażenie i umeblowanie dworów szlacheckich było wybierane przede wszystkim ze względu na swoją funkcjonalność. Do siedzenia służyły solidne drewniane ławy, które mogły służyć również jako miejsce do spania. Meble również były wykonane z drewna, a solidne kilkudrzwiowe szafy i kredensy traktowano jako nieruchomości, gdyż ze względu na gabaryty nie wyobrażano sobie ich transportu w inne miejsce.
Podłogi w dworach aż do połowy XVIII wieku były wykonywane z tarcicy, ale również z gliny. Dopiero później nastała era podłóg drewnianych w kostkę układanych, które woskowano.
Dworek szlachecki – liczba mieszkańców
W wyobrażeniach literackich i filmowych, w których prezentowane są dworki szlacheckie dominują obrazy o domach tętniących życiem i zamieszkiwanych przez wielopokoleniowe rodziny. W rzeczywistości jednak sytuacja przedstawiała się nieco inaczej i dworek szlachecki zwykle był zamieszkiwany przez rodziców i dzieci, a zatem niewiele odbiegał od czasów współczesnych. Czasem we dworze mieszkało również niezamężne rodzeństwo jednego z rodziców czy osoba ze starszego pokolenia wymagająca opieki.
Prawdą jest jednak, że we dworze w ciągu dnia kręciło się więcej osób, gdyż w każdym dworze zatrudniana była służba. Raczej nie mieszkali oni w budynku głównym, ale w sąsiadujących z dworem czworakach.
Dworek szlachecki – wersja współczesna
Współczesny dworek do tradycyjnych dworów szlacheckich nawiązuje przede wszystkim formą zewnętrzną. Prosta bryła kryta dwuspadowym dachem i zadaszonym wejściem opartym na kolumienkach to jego cechy charakterystyczne. Nie jest on jednak drewniany, lecz murowany, a dach zwykle kryty jest dachówką, a nie typowym dla dworów gontem. Wyjątkiem są dworki góralskie, które nadal chętnie budowane są z drewna i kryte gontem, ale często bitumicznym, a nie prawdziwym, drewnianym.
Projekty domów nawiązujące do dworów różnią się również od swoich pierwowzorów układem wnętrza. Jest on bardziej przystosowany do współczesnych standardów, gdzie w cenie jest otwarta przestrzeń i brak podziałów. W takich dworach jest mniej ścian, a więcej okien, które wpuszczają do wnętrza znacznie więcej światła. Dzięki temu wnętrze domu jest dobrze doświetlone, a nowoczesne rozwiązania grzewcze i izolacyjne sprawiają, że uciekające przez nieszczelności okna nie jest już problemem.
Pomocne materiały:
